Motocykl żużlowy - jak działa ta bestia bez hamulców?

Początki żużla, zwanego wtedy dirt trackiem, sięgają lat 20. XX wieku. Zawodnicy rywalizowali na niezmodyfikowanych maszynach drogowych o różnych pojemnościach silnika. Po II wojnie światowej zaczęto stosować motocykle odpowiednio przystosowane do startów na nawierzchniach żużlowych.

Współczesny motocykl żużlowy niewiele ma wspólnego z jednośladem drogowym. Wyglądem przypomina bardziej rower obwieszony plastikiem. Nie posiada skrzyni biegów ani hamulców i jest konstrukcyjnie przystosowany do jazdy jedynie w lewo oraz pokonywania łuków tzw. ślizgiem kontrolowanym. Paliwem napędzającym żużlówki jest czysty spirytus metylowy - metanol. Motocykl żużlowy spala 100 l metanolu na 100 km, a jego bak ma pojemność 6 litrów. Prędkość maksymalna przekracza 100 km/h, zaś przyspieszenie od 0-100 km/h trwa ok. 3 s.


Moc silnika może dojść nawet do 74 KM, jednak w tym przypadku najważniejszy jest moment obrotowy, który musi być odpowiedni przy określonym poziomie obrotów silnika, a wszystko w zależności od długości, geometrii i przyczepności toru. Motocykl żużlowy pokonując łuk ślizgiem nie może mieć pełnej przyczepności, natomiast musi szukać optymalnej przyczepności na wyjściu z łuku, aby ponownie stracić ją przy wejściu w kolejny łuk.


Silnik fabrycznie nowy nie pozwala nawiązać walki z najlepszymi, dlatego żużlowcy oddają swoje podzespoły tunerom, którzy zwiększają możliwości danej jednostki. Liczących się tunerów jest kilkunastu i każdy ma swoje sposoby na wyciągnięcie z silnika maksymalnej mocy. Cena silnika po tuningu rozpoczyna się od 25 tysięcy złotych. Trzeba go jednak kontrolować średnio co 10-20 biegów. Po 100 biegach silnik wymaga remontu generalnego.


Silnik żużlowy umieszczany jest w specjalnej, lekkiej ramie. Przedni widelec jest amortyzowany, tył natomiast jest twardy jak skała. Cała konstrukcja jest narażona na wibracje, przez co początkujący zawodnicy często mają problem z opanowaniem sprzętu.


Opony, jak w każdych wyścigach, odgrywają bardzo ważną rolę w motocyklu. Ich zadaniem jest przekazanie mocy silnika bezpośrednio na tor, co przekłada się na prędkość. Zwykle jedna opona wystarcza na objechanie dwóch biegów – zawodnik po wyścigu zmienia stronę opony na tę, która nie ślizgała się po torze.


Warunkiem sukcesu w żużlu jest również dobre sprzęgło. Przez to, iż motocykle nie posiadają skrzyni biegów, jest ono jedynym pośrednikiem przeniesienia obrotów z silnika na tylne koło motocykla. Sprzęgło w motocyklu żużlowym wykorzystywane podczas startu i dojazdu do pierwszego łuku stanowi swego rodzaju kontrolę trakcji. Zawodnik delikatnie naciska dźwignię sprzęgła, dzięki czemu może kontrolować motocykl, starając się równocześnie uzyskać maksymalną przyczepność tylnego koła do podłoża. Sprzęgło pracuje w ciężkich warunkach, przenosząc w ułamku sekundy potężne siły. Po trwającym mniej więcej minutę biegu może być rozgrzane do czerwoności, dlatego po zjechaniu do parku maszyn zawsze jest schładzane specjalną dmuchawą.


Odpowiednio przygotowany sprzęt nie gwarantuje jednak końcowego sukcesu. Każdy zawodnik zatrudnia indywidualnych mechaników, którzy w trakcie zawodów dopasowują ustawienia poszczególnych części motocykla do zmieniających się warunków na torze, warunków atmosferycznych oraz charakterystyki samego zawodnika.


Sztuka umiejętnego dopasowania motocykla do danej nawierzchni polega na optymalnym zgraniu przełożeń, co reguluje się najczęściej zębatkami tylnego koła. Najistotniejsze jest, aby umiejętnie spasować motocykl z warunkami panującymi aktualnie na torze.


Oprócz regulacji docisku sprzęgła i zmiany przełożenia, w trakcie meczu zmieniane są dysze gaźnika odpowiadające za optymalne proporcje mieszanki paliwowo-powietrznej oraz kąt opóźnienia lub przyspieszenia zapłonu. Jeśli wykonując próbny start zawodnik uzna, że tylne koło motocykla ma problem ze złapaniem przyczepności, wówczas można interweniować zmniejszeniem mocy silnika właśnie poprzez opóźnienie zapłonu. Niejednokrotnie można zaobserwować, jak zawodnik po wykonaniu próbnego startu wraca do mechaników i nawet nie zsiadając z motocykla dokonuje regulacji ustawienia zapłonu.


Bardzo ważną rolę jeśli chodzi o bezpieczeństwo odgrywa wyłącznik zapłonu. Zawodnik przed każdym wyścigiem zakłada na prawą rękę sznurek, na końcu którego znajduje się plastikowy element przymocowany do wyłącznika. W razie upadku i rozłączenia się zawodnika z motocyklem plastikowa część wypina się, powodując odcięcie prądu w cewce zapłonowej i zgaszenie silnika.


Zawodnicy na ogół prowadzą notatki odnośnie ustawień motocykli, w tym oczywiście przełożeń, z jednoczesnymi adnotacjami o stanie toru, pogodzie, wilgotności itp. Wszystkie te aspekty są bardzo ważne do optymalnego dopasowania motocykla. Ciekawostkę stanowi fakt, że bardziej majętni zawodnicy potrafią odłożyć silniki spasowane do danej nawierzchni i stosować je tylko w przypadku kolejnych wizyt na danym obiekcie, stosując ustawienia innych parametrów motocykla według dokonanych wcześniej notatek.

https://www.youtube.com/watch?v=r7P--V51IIA

https://www.youtube.com/watch?v=s5gEm8fnU80

A na koniec nieodłączny element każdych zawodów żużlowych – podprowadzające (swoją drogą dobry materiał na osobny artykuł).


Źródło: 1, 2.